Nâng cao năng suất lao động trong nông nghiệp: Cần giảm bớt số lao động
“Cởi
trói, tạo thêm việc làm cho nông dân; nâng cao trình độ sản xuất nông
nghiệp, áp dụng khoa học kỹ thuật, tích tụ ruộng đất để sản xuất lớn
chính là cách để năng suất lao động (NSLĐ) trong nông nghiệp được cải
thiện, đời sống người nông dân được nâng lên”.
Đây là
nhận định của ông Lưu Đức Khải- Trưởng ban Chính sách phát triển nông
thôn (Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế T.Ư-CIEM) khi trả lời phỏng vấn PV
NTNN.
Ông Lưu Đức Khải- Trưởng ban Chính sách phát triển nông thôn (Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế T.Ư-CIEM)
- Ông
Khải nói: “Sau gần 30 năm thực hiện đổi mới đến nay, nông nghiệp Việt
Nam đã có đóng góp đáng kể vào phát triển kinh tế - xã hội của đất nước.
Trong những lúc nền kinh tế gặp khó khăn nhất do ảnh hưởng của khủng
hoảng kinh tế và các cú sốc từ bên ngoài thì nông nghiệp trở thành bệ
đỡ, dù cũng chịu những bất lợi về thị trường và thời tiết. Nông nghiệp
phát triển đã đảm bảo vững chắc an ninh lương thực quốc gia, tạo ra
nhiều sản phẩm hàng hóa đảm bảo tiêu dùng trong nước và xuất khẩu.
Nhưng
có một nghịch lý đáng buồn là cho đến nay, NSLĐ trong nông nghiệp của
ta vẫn rất thấp, còn không bằng cả Lào và Campuchia, thưa ông?
Đồng ruộng manh mún, thiết bị lao động thô sơ khiến nông dân khó tăng NSLĐ.
- Đây
là thực tế buồn mà ai cũng đã biết và đang là thách thức không dễ giải
quyết. Nông nghiệp Việt Nam hiện nay vẫn là khu vực giải quyết việc làm
cho gần 47% lực lượng lao động. Từ năm 2009 đến nay, sản xuất và tiêu
thụ nông sản khó khăn, tốc độ tăng trưởng nông nghiệp có xu hướng chững
lại. Trung bình giai đoạn 2009-2013 chỉ đạt 2,9%/năm, trong đó nông
nghiệp có tốc độ tăng thấp hơn cả với 2,5%/năm, lâm nghiệp đạt 5%/năm và
thủy sản đạt 4%/năm. Điều này cho thấy, tăng trưởng nông nghiệp chủ yếu
dựa vào thâm canh, tăng năng suất, một phần nhờ chuyển đổi cơ cấu cây
trồng vật nuôi. Nhưng các yếu tố đầu vào đều đã tới giới hạn, phân bón
sử dụng nhiều, khả năng áp dụng máy móc thấp, tốc độ tăng NSLĐ nông
nghiệp cũng thấp làm cho lao động nông nghiệp bị tụt lại phía sau…
Theo ông đâu là nguyên nhân của thực trạng đáng buồn này?
- Có
nhiều nguyên nhân dẫn tới NSLĐ nông nghiệp của Việt Nam thấp hơn NSLĐ
trong các ngành kinh tế khác và thấp hơn so với NSLĐ nông nghiệp của các
nước trong khu vực. Lao động nông nghiệp vẫn còn nhiều. Do số lượng lao
động đông, trong khi các nguồn lực khác cho sản xuất nông nghiệp hạn
chế (đất đai, vốn, khoa học công nghệ…) và bị huy động sang các ngành
kinh tế khác phục vụ cho mục tiêu CNH-HĐH và phát triển đô thị, thì lao
động trong nông nghiệp đông đảo lại trở thành bất lợi cho tăng năng
suất.
Bên
cạnh đó, chất lượng lao động nông nghiệp còn nhiều hạn chế. Theo báo cáo
điều tra lao động việc làm năm 2013 thì tỷ lệ lao động đang làm việc đã
qua đào tạo năm 2013 ở khu vực nông thôn chỉ đạt 11,2% so với 33,7% ở
khu vực đô thị. Hầu hết lao động nông thôn không có trình độ chuyên môn
kỹ thuật (chiếm 88,5%) so với 66,1% ở khu vực đô thị. Quy mô sản xuất
nông nghiệp lại nhỏ, manh mún…
Nhiều
ý kiến cho rằng, để tăng NSLĐ trong nông nghiệp cần đi sâu áp dụng khoa
học công nghệ để tăng giá trị. Ông nghĩ sao về điều này?
- Tôi
cho rằng, đã là manh mún, nhỏ bé thì sẽ rất khó để cải thiện NSLĐ người
nông dân. Một ví dụ tại các tỉnh phía Bắc, nếu như năm 1994 có tới 71%
số hộ có quy quy ruộng đất dưới 0,5ha thì sau 17 năm (đến năm 2011) vẫn
còn tới 60% số hộ canh tác dưới 0,5ha. Đây là mức giảm rất chậm chạp thể
hiện quá trình tích tụ và tập trung ruộng đất còn gặp rất nhiều khó
khăn. Điều này đã và đang hạn chế ứng dụng khoa học kỹ thuật vào sản
xuất nông nghiệp cũng như khai thác lợi thế theo quy mô.
Hay quy
mô diện tích của hộ trồng lúa ở nước ta đang còn rất nhỏ (85% dưới
0,5ha, trong đó 50% sử dụng dưới 0,2ha) nên sản xuất lúa vẫn trong tình
trạng nhỏ lẻ, việc phát triển sản xuất theo mô hình cánh đồng mẫu lớn
tại không ít nơi sẽ gặp khó khăn hơn những vùng có diện tích lớn.
Vậy theo ông, để giải bài toán NSLĐ trong nông nghiệp thì cần có những bước đi như thế nào?
- Chúng
ta không còn cách nào khác là phải chuyển dịch cơ cấu kinh tế nông thôn
và cơ cấu sản xuất nông nghiệp theo hướng tăng giá trị gia tăng. Chúng
ta cần mở rộng nhiều khu công nghiệp, cụm công nghiệp trong đó có cụm
công nghiệp chế biến ở nông thôn như các cụm nhà máy chế biến lương
thực, thực phẩm rau quả, cá tra, tôm, chè, cà phê, điều... ở các vùng
nguyên liệu, đặc biệt khu vực ĐBSCL, Tây Nguyên, Đông Nam Bộ để giảm bớt
lao động thuần nông sang công nghiệp, dịch vụ. Chúng ta cần phát triển,
nhất là dịch vụ cơ giới hoá nông nghiệp và dịch vụ thương mại cung ứng
vật tư nông nghiệp và tiêu thụ nông sản phẩm, dịch vụ thủy lợi, thú y,
bảo vệ thực vật để hỗ trợ đầu vào cho bà con. Cuối cùng là huy động
nguồn lực xã hội đầu tư vào phát triển nông nghiệp, nông thôn. Hiện tỷ
trọng đầu tư cho nông nghiệp, lâm nghiệp, thủy sản đang giảm dần. Đầu tư
cho nông nghiệp, lâm nghiệp, thủy sản chiếm 8,5% vốn đầu tư toàn xã hội
trong năm 2003, năm 2013 giảm xuống còn 5,3%.
Theo
tôi, cần hoàn thiện công tác quy hoạch tổng thể sản xuất nông nghiệp và
công nghiệp chế biến nông sản để làm cơ sở cho kế hoạch đầu tư xây dựng
kết cấu hạ tầng và quản lý. Nhà nước cần có các chính sách tăng cường
đầu tư và trợ giúp các hoạt động kỹ thuật, khuyến nông, phát triển kết
cấu hạ tầng… cho những tiểu ngành có giá trị gia tăng cao trong nông
nghiệp như chăn nuôi, dịch vụ nông nghiệp, thuỷ sản, khai thác thế mạnh
của rừng… để các ngành này phát triển mạnh mẽ hơn, từ đó thu hút được
một tỷ lệ lớn hơn lao động sang các tiểu ngành này.
Xin cảm ơn ông!
Tôi
cho rằng, đã đến lúc chúng ta phải giải phóng và phát huy cao các nguồn
lực cho phát triển nông nghiệp, nông thôn bằng cách đẩy nhanh và sớm
hoàn thiện quy hoạch xây dựng nông thôn gắn với quy hoạch đô thị về nông
thôn, quy hoạch sản xuất nông nghiệp để làm cơ sở, căn cứ cho xây dựng
và thực hiện nhanh các chương trình phát triển nông thôn.
(Nguồn: taydo)